خانم “بلوما زیگارنیک” (Bluma Zeigarnik) که یک روانشناس بود نظرش به پروژه‌ی تحقیقاتی استادش جلب شد. استادش متوجه شده بود که پیشخدمت‌های رستوران، سفارش غذا را بدون این که یادداشت کنند، به یاد می‌آورند ولی بعد از این که صورتحساب پرداخت شد، چیز زیادی از سفارش یادشان نمی‌ماند.
زیگارنیک که به این پدیده علاقه‌مند شده بود آزمایش‌هایی طراحی کرد و انجام داد. نتیجه‌ی آزمایش‌های متعدد نشان داد، افراد، چیزهای ناتمام را بیشتر به خاطر می آورند. به عبارت دیگر، مقولات ناتمام، ذهن انسان را بیشتر درگیر می‌کنند.
این پدیده “اثر زیگارنیک” نامیده می‌شود.
شاید مصداقهایی از این پدیده در زندگی روزمره‌ی خودمان هم قابل مشاهده باشد. مثلا ممکن است جزئیات زیادی از یک فیلم قدیمی به یادتان مانده باشد اما به احتمال زیاد، آن فیلم، فیلمی بوده است که تا آخر تماشایش نکرده‌اید. فیلم ناتمام را می‌توانید با یک سفر ناتمام، کتاب ناتمام و … جایگزین کنید.
به عنوان یک نظر شخصی فکر می‌کنم اثر زیگارنیک کاربردهای زیادی در حوزه‌های گوناگون دارد. به عنوان مثال وقتی دقت می کنم رد پای آن را در صنعت بازاریابی و تبلیغات می‌بینم. نمونه اش بیلبوردهایی هستند که وقتی در یک بزرگراه نصب می‌شوند فقط دارای یک واژه، روی زمینه‌ای سفید هستند و کم کم در طول چند هفته، با اضافه شدن واژه‌هایی دیگر، جمله‌ی تبلیغی مورد نظر کامل می‌شود.
در صنعت سرگرمی‌سازی هم می‌توان نمونه‌هایی از کاربردهایش را یافت مثلا در جایی که آخرین سکانس یا پایان‌بندی یک فیلم یا سریال به گونه‌ای انتخاب می شود که تماشاگر برای دنبال کردن فصلهای بعدی، همچنان مشتاق باقی بماند.
در حوزه‌های دیگر مانند ورزش، توسعه‌ی فردی و … هم می‌توان کاربرد اثر زیگارنیک را جستجو کرد.
اما در حوزه‌ی آموزش و یادگیری.
با دانستن مفهوم اثر زیگارنیک، شاید از این به بعد باید تلاش کنیم تا به عنوان مدرس، نکته‌ی مهمی که چکیده‌ی بحث یا شاه‌بیت آن موضوع است، به سادگی در قالب یک جمله بیان نشود بلکه آن را بصورت پرسش دربیاوریم تا دانشجویان قدری فکر کنند و پاسخ بدهند یا این پیشنهاد را بدهیم که مثلا در جلسه‌ی بعدی در موردش صحبت می‌کنیم.
حتی بر این مبنا، ایجاد وقفه‌های کوتاه در تدریس (break) می‌تواند به یادگیری عمیقتر کمک کند.
خودم در بحث آموزش سعی می‌کنم موارد بالا را حتما رعایت کنم و اتفاقا در بازخوردهایی که گرفته‌ام تاثیر مثبتش را دیده‌ام.
زیگارنیک که بود؟
به نظرم مرور زندگی پرفراز و نشیب خانم زیگارنیک، درسهای زیادی برای یاد گرفتن دارد. او که جزو نخستین دختران روسیه بود که به دانشگاه رفتند، در اوج فعالیتهای دانشگاهی و علمی، بخاطر به زندان افتادن همسرش، دو فرزند خردسالش را به تنهایی بزرگ کرد. پس از آن …
اگر دوست داشتید، سری به ویکیپدیا بزنید.