همه‌ی ما در مدرسه با قضیه‌ی فیثاغورث آشنا شده‌ایم: “در یک مثلث قائم الزاویه، مربع وتر برابر است با مجموع مربع دو ضلع دیگر” ولی این تنها کشف بزرگ فیثاغورث، ریاضیدان و فیلسوف مشهور یونانی نبود. او بررسی‌های علمی زیادی در حوزه‌های مختلف انجام داد و در نهایت به این نتیجه رسید که اساس جهان بر نسبت‌های عددی استوار است و برای فهم دنیا باید این نسبت‌های عددی را کشف کنیم.
فیثاغورث اعتقاد داشت که نخستین عدد واقعی یک نیست بلکه عدد سه است زیرا سه، نخستین عددی است که با آن می‌توان یک شکل هندسی (مثلث) ساخت و دیگر این که سه، اولین عددی است که حاصلضرب آن در خودش بیش از حاصل جمع آن با خودش است. از همه جالبتر اینکه فیثاغورث برای اعداد، جنسیت قائل بود به‌این ترتیب که از نظر او اعداد فرد، مذکر و اعداد زوج، مونث بودند!
از یونانیان باستان که اعتقاد داشتند اعداد بر دنیا حکومت می‌کنند تا امروز، فاصله‌ی زمانی زیادی وجود دارد اما انگار پادشاهی اعداد هنوز هم به پایان نرسیده است و اگر نگاهی به دور و برمان بیندازیم می‌بینیم که صفر و یک دیجیتال حاکم بدون رقیب زمان ماست.
اعداد همه‌جا حضور دارند از جمله در دنیای مهندسی که بصورت شماره‌های استاندارد، تبلور پیدا کرده‌اند.
این مقدمه را گفتم تا به اینجا برسم که وقتی همه می‌دانیم بین دو عدد صفر و یک ممکن است تفاوت از زمین تا آسمان باشد و حتی پای مرگ و زندگی به میان بیاید، حتماً باید به شماره‌های استانداردها دقت ویژه‌ای داشته باشیم چون گاهی اوقات در موضوعات مشابه، اختلاف به اندازه‌ی فقط یک شماره و نه بیشتر، می‌تواند کاربرد آن استاندارد را عوض کند و اگر حواسمان نباشد، دردسرهای زیادی برایمان ایجاد نماید.
مسلماً این تفاوت مشکل‌ساز یک شماره‌ای استاندارد، در رشته‌ها و کاربردهای مختلف دیگری هم وجود دارد که من از آنها بی‌اطلاع هستم اما در زیر به چند مورد از آنهایی که از نزدیک با آنها سروکار داشته‌ام، اشاره می‌کنم.
الف) دو استاندارد ASTM را در نظر بگیرید یکی A350 و دیگری A351. این دو فقط یک شماره با هم اختلاف دارند و گرچه هر دو مربوط به یک متریال فولادی هستند اما تفاوتهایی بنیادین بین آنها وجود دارد.
اگر به عنوان این دو استاندارد دقت کنیم، تفاوت را درخواهیم یافت.
یکی از گریدهای معروف استاندارد بالایی Grade LF2 است که در رده‌ی LTCS قرار می‌گیرد و دمای طراحی آن تا ۴۶- درجه سانتیگراد است. این را مقایسه کنید با Grade CF8M از استاندارد پایینی که فولاد زنگ‌نزن است و می‌تواند تا ۲۵۰- درجه سانتیگراد به شما سرویس بدهد اما قیمتش ۶ برابر آن یکی است.
اگر برای چند ولو مورد استفاده در سدی که قرار است بر روی رودخانه‌ی کارون ساخته شود سراغ استاندارد دومی برویم، ضرر مالی هنگفتی خواهیم کرد اما اگر در پروژه‌ای دیگر که قرار بوده از فولاد زنگ نزن استفاده شود، اشتباهاً به سراغ استاندارد اولی رفته باشیم که واویلا!
ب) جزو محالات است که A516 Gr.70 را ندیده باشید. یک ورق فولادی پرکاربرد. اگر یک شماره از آن کم کنیم می‌رسیم به A515 Gr.70
اجازه دهید عناوین این دو استاندارد را ببینیم.
همانطور که در عنوان استانداردها دیده می‌شود دمای کاربردشان متفاوت است. اگر بند ۴ هر دو استاندارد را ببینیم به تفاوت اصلی این دو گرید پی خواهیم برد که چیزی نیست جز عدد اندازه‌ی دانه که برای بالایی کوچکتر از ۵ است و اصطلاحاً درشت دانه یا coarse grain خوانده می‌شود و برای پایینی، مساوی یا بزرگتر از ۵ است که ریز دانه یا fine grain محسوب می‌گردد.
ناگفته پیداست که این دو برای شرایط متفاوتی تولید می‌شوند و این مسئله باید مد نظر قرار گیرد. یکی از کاربردهای متریال A515 در ساختن بدنه‌ی کوره‌ی قوس الکتریکی یا همان EAF است.
پ) در صنعت هر جا صحبت از پیچ (bolt) می‌شود احتمال اینکه سر وکارمان به ASTM A193 بیفتد، زیاد است. عنوان این استاندارد را در زیر می‌بینید.
دو تا از پرکاربردترین گریدهای این استاندارد عبارتند از B7 و B8 که گرچه یک شماره اختلاف دارند اما اولی فولاد کم آلیاژ و دومی فولاد زنگ‌نزن ۳۰۴ است.
نیازی به گفتن من نیست که استفاده از پیچ B7 برای اتصال قطعات زنگ‌نزن، چه مشکلاتی می‌تواند بوجود آورد.
پی‌نوشت ۱: اگر دوست داشتید بدانید جناب فیثاغورث چه ارتباطی با تخت‌جمشید و گیاه‌خواری و گرد بودن کره‌ی زمین دارد، اینجا را ببینید.
پی‌نوشت ۲: هر وقت صحبت از عدد و شماره می‌شود به یاد کارتونی نوستالژیک به نام «سایمون در سرزمین گچ‌های نقاشی» می‌افتم، انیمیشن دوران کودکی من و همسالانم که خالی از تکنیکهای عجیب و غریب کامپیوتری اما به‌جایش پر از رویا و خیال بود.
یکی از قسمتهایش که دیدنش ۵ دقیقه طول می‌کشد و پر از عدد و رقم است را در لینک زیر گذاشته‌ام. اگر خوشتان آمد بقیه‌ی بخشهایش را پیدا کنید و ببینید. به نظرم دیدنش هم برای جوانان دیروز و هم برای جوانان امروز، خالی از لطف نیست.