در بخش پیشین این سلسله نوشتارها به معیارهای تاریخی جستجوی مواد معدنی پرداختیم. در این بخش در مورد معیار دیگری یعنی معیارهای سنگ‌شناسی صحبت می‌کنیم.
می‌دانیم که هر ماده‌ی معدنی در داخل سنگهای بخصوصی تشکیل می‌شود. حتماً بیاد دارید که بعضی از کانیها اصولاً همراه با سنگهای آذرین، عده ای در داخل سنگهای دگرگونی و برخی نیز در سنگهای رسوبی تشکیل می‌شوند. خوب؛ جستجوی ماده‌ای که با سنگهای معینی همراه باشد کار مشکلی نیست. کافیست سنگهای «میزبان» آنها را مورد بررسی قرار دهیم. البته برای تعیین مناطقی که سنگ مورد نظر ما در آنجا گسترش دارد به نقشه‌های زمین‌شناسی ناحیه مراجعه می‌کنیم.
بهتر است مثالی بزنیم. اگر شما به دنبال کرومیت، پلاتین و الماس باشید، دیگر لازم نیست که همه جا را بگردید بلکه روی نقشه نگاه می‌کنید و جستجو را در جاهایی که سنگهای آذرین خیلی بازی وجود دارد (مثل نواحی فاریاب در جنوب کرمان و اسفندقه در حوالی بندرعباس) انجام می‌دهید. بدین‌ترتیب، بر خلاف تصور عوام، برای یافتن الماس به معادن زغال‌سنگ کاری نخواهید داشت و یا برای پیدا کردن قطعات درشت میکا و فلدسپات باید به جستجو و بررسی نوعی سنگهای آذرین اسیدی موسوم به پگماتیت‌ها (Pegmatite) بپردازید و به منظور جستجوی گچ و نمک در پی مطالعه‌ی لایه‌های رسوبی معینی باشید.
