اگر به تصویر بالا خیلی گذرا نگاه کنید و در آن دقیق نشوید، شاید یک پرتگاه صخره‌ای ببینید مشرف بر دره‌ای عمیق.
من اولین بار این تصویر را روی جلد یک کتاب دیدم و مانند شما کنجکاو شدم بدانم این منظره‌ی زیبا چیست و چه چیزی را نشان می‌دهد.
به دنبال شرح عکس روی جلد گشتم و توضیح زیر را در صفحات ابتدایی کتاب پیدا کردم. این صخره‌ها در واقع لایه‌های دو بعدی کاربید تیتانیوم هستند.
When the layered ternary compound, Ti3AlC2, is placed in hydrofluoric acid, the Al layers are selectively etched away, resulting in 2D layers of Ti3C2 weakly bonded to each other. The cover image of this book shows a number of these particles, where exfoliation is obvious. Credit: Babak Anasori, Michael Naguib, Yury Gogotsi, and Michel W. Barsoum.
وقتی این توضیح را خواندم و چشمم به نام یک ایرانی یعنی Babak Anasori افتاد، مشتاق شدم در مورد این هموطن بیشتر بدانم و کارهای دیگرش را ببینم که در این جستجوها به برخی نکات جالب مرتبط با این عکس برخورد کردم که در معرفی بالا به آنها اشاره نشده است.
“رقابت بین المللی تجسم علم و مهندسی” International Science and Engineering Visualization Challenge یک مسابقه‌ی سالانه است که از سوی بنیاد ملی علوم آمریکا و مجله‌ی ساینس برگزار می‌شود و در آن به تصاویری که توانسته‌اند موثرترین ارتباط را با نوآوریهای علمی و فناوری برقرار کنند، جوایزی داده می‌شود.
در سال ۲۰۱۱ عکس گرفته شده توسط بابک عناصری و همکارانش، (همین عکس روی جلد کتاب) که با عنوان The Cliff of the Two-Dimensional World در این رقابت شرکت کرده بود، جایزه‌ی بخش عکاسی را به دست آورد.
بابک عناصری دانش‌آموخته‌ی مهندسی مواد از دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد است. او مقطع دکتری را در سال ۲۰۱۴ در دانشگاه Drexel به پایان رسانده و پس از چند سال پژوهش و تدریس در آنجا، از سال ۲۰۱۹ در دانشگاه Indiana مشغول تحقیق و تدریس است.
به گفته‌ی بابک عناصری، این عکس، مربوط به یک جامد لایه‌ای مشابه گرافن و از یک خانواده‌ی جدید مواد دوبعدی است. هر لایه، از یک ورقه‌ی بسیار نازک به قطر تنها دو اتم ساخته شده است. این ماده‌ی جدید که MXene نام دارد از خواص ویژه‌ای برخوردار است که می‌تواند در عرصه‌های مختلفی از ذخیره‌ی انرژی تا ساختن کامپوزیتهای سبکتر و مستحکم‌تر، کاربرد داشته باشد.
عناصری می‌گوید: “این عکس بخاطر نشان دادن یک مرز جدید، برگزیده شد: دنیای مواد دوبعدی که به طور حتم نقشی بنیادین در آینده ایفا خواهند کرد.”
اگر علاقه‌مند بودید می‌توانید با دیدن وبسایت او با پژوهشهایی که در این زمینه انجام می‌دهد آشنا شوید و عکسهای جالبی از دنیای مواد دو بعدی را نیز ببینید. لینک دوم هم یک رقابت بین‌المللی در زمینه‌ی عکاسی علمی است که توسط بابک عناصری بنیان‌گذاری شده است و هدفش ایجاد پیوند بین نانو و هنر است.
حالا که صحبت به اینجا رسید لازم است از جناب آسکلند یادی کنم. Donald R. Askeland (نویسنده‌ا‌ی که عکس صخره‌ی بابک و همکارانش روی جلد کتابش خودنمایی می‌کند) دکترای متالورژی را در سال ۱۹۷۰ از دانشگاه میشیگان گرفت و بخاطر نوشتن کتاب مرجع دانشگاهی علم و مهندسی مواد که به چاپهای متعددی هم رسیده است، سرشناس است. البته علاقه‌ی اصلی او ریخته‌گری است و مقالات و پژوهشهایی در این زمینه داشته است.
شاید نتوان کسی را یافت که بیش از جناب آسکلند از انداختن عکس پرسنلی فراری باشد. از هر راهی که بلد بودم اینترنت را جستجو کردم و حتی وبسایت دانشگاهش (میسوری) را هم زیر و رو کردم اما یافت نشد که نشد. در نهایت توانستم یک عکس سیاه و سفید قدیمی در یکی از کتابهایش پیدا کنم. فصل اول این کتاب را در لینک زیر گذاشته‌ام .
Essentials of Materials Science and Engineering
پی نوشت ۱: در یکی دیگر از کتابهای معروف این حوزه (Materials Science and Engineering, An Introduction) تالیف William D. Callister ابتکار جالبی برای علاقه‌مند کردن دانشجو و برانگیختن حس کنجکاویش به خرج داده شده است مثلا چرا در زمستان سال ۱۸۵۰، دکمه‌های یونیفرم سربازان روسی کنده می‌شدند؟ یا چطور می‌توان سیم لحیم بدون سرب ساخت؟ یا سکه‌های یورو از چه جنسی هستند؟ برای دانستن پاسخ این پرسشها باید لینک زیر را ببینید که در آن چندتا از این مطالب کوتاه اما خواندنی را در کنار هم قرار داده‌ام.
پی نوشت ۲: شروع این نوشتار با پرتگاه بود پس اجازه دهید این مطلب را با پرتگاه دیگری به پایان ببرم:
آن که پرنده نیست نباید بر پرتگاه آشیان سازد. (فردریش نیچه)