علم را اگر معادل science در نظر بگیریم، باید بدانیم این واژه از scientia لاتین مشتق شده است که به معنای عام به هر نوع دانش و معرفتی (knowledge) اطلاق می‌شود اما آنچه ما امروزه از science در نظر داریم فقط شامل برخی از انواع دانش فنی می‌شود.
واژه‌ی علم را اگر در فرهنگنامه‌ها جستجو کنیم، خواهیم دید به عنوان مجموعه‌ی منظمی از واقعیات و دانسته‌هایی که درستی آنها به کمک اصول و قوانینی به اثبات رسیده است، تعریف می‌شود.
اما مهندس کسی نیست که هندسه می‌داند و همچنین کسی نیست که حرفه‌ی او کار با موتور باشد. (واژه‌ی مهندس در انگلیسی برگرفته از engine است که خود این واژه از ingenium لاتین اخذ شده است که به معنای قابلیت مادرزادی است که واژه ” ژن” هم برگرفته از این ریشه است)
تعاریف مختلفی برای “مهندسی” ارائه شده که شاید کوتاه‌ترین آنها “کاربرد علم” باشد و رسمی‌ترین آنها تعریفی است که ABET به شرح زیر ارائه می‌دهد:
“حرفه‌ای که در آن از دانش علوم پایه که از آموزش، تجربه و عمل به دست آمده است، بهره‌برداری عملی صورت گرفته و از آنها در سازندگی جامعه و رفاه انسانها استفاده شود.”
خوب… حالا با در نظر گرفتن این تعاریف، به تصویر زیر نگاه کنید.
فکر می‌کنم همه چیز روشن باشد. رشته‌ای به نام علم و مهندسی مکانیک یا علم و مهندسی عمران نداریم چون این تخصص‌ها از نتایج علوم پایه استفاده می‌کنند اما علم و مهندسی مواد واسطه‌ای است که فیزیک و شیمی و ریاضی را به کاربردهای مهندسی می‌رساند یعنی از ابعاد آنگستروم و نانو و میکرو و بررسی اتم و دانه و مرزدانه و بلور آغاز می‌شود (علم مواد) تا می‌رسد به انتخاب مواد و جوشکاری و حفاظت و موارد مرتبط دیگر در ساخت یک پل چند کیلومتری (مهندسی مواد)
علاوه بر اینها به نظرم سایر رشته‌های مهندسی از علم و تخصص یک مهندس مواد بهره‌مند می‌شوند که در این مورد مطلبی در اینجا نوشته‌ام.
یکی از چالش‌هایی که در دوره‌ی مهندس بین المللی جوش (IWE) داشتم این بود که فراگیرانی از رشته‌هایی مانند معدن، الکترونیک و عمران نیز حضور داشتند و من به این نتیجه رسیده بودم که این عزیزان ابتدا باید با علم و مهندسی مواد آشنا شوند تا ضرورت و اهمیت بخش‌های مرتبط با علم مواد و نیز ارتباط این درسها با جوشکاری، برایشان ملموس و مشخص شود.
به این منظور، در چند دوره‌ی اول، توضیحات را به صورت شفاهی می‌گفتم اما پس از مدتی، پاورپوینتی برای معرفی علم و مهندسی مواد تهیه کردم که می‌توانید آن را از لینک زیر دانلود کنید.
آشنایی با علم و مهندسی مواد (5 مگا‌بایت – ۵۱ اسلاید)
دیدگاه جدید و جالبی بود برای من و تا به حال از این زاویه به قضیه نگاه نکرده بودم.
شاید بتونم بگم که این اصطلاح «علم و مهندسیِ…» تا حد زیادی برای رشته من یعنی مهندسی پلیمر هم صدق می کنه. هرچند که شاید بشه اونو زیرمجموعه همین علم و مهندسی مواد دونست.
درود جناب معاونیان. سپاسگزارم که دیدگاهتان را نوشتید. به نظر من فرمایشتان درست است و اگر اشتباه نکنم سالها پیش این تفکیک وجود نداشت. همانطور که می‌دانید پلیمرها یکی از مواد مهندسی پرکاربرد دنیای امروز هستند و علم و مهندسی در این رشته به موازات هم به پیش می‌روند.